RIVM waarschuwt: kies veilig
Het idee van matrassen zonder gifstoffen wint steeds meer aandacht, zeker sinds waarschuwingen van instanties als het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) over chemische stoffen in matrassen. Veel conventionele matrassen bevatten allerlei synthetische materialen en behandelingen die potentieel schadelijke stoffen kunnen afgeven. In deze blog duiken we dieper in het onderwerp “gifvrije matrassen”: waarom is het belangrijk, wat zegt het RIVM precies, en hoe herken en kies je een matras dat veilig en schoon is? We bespreken welke ongezonde stoffen in reguliere matrassen kunnen zitten (zoals brandvertragers, lijm, schuim-uitdamping), en hoe natuurlijke matrassen een gezond alternatief bieden. Ook gaan we in op de rol van certificeringen (GOTS, Oeko-Tex, etc.), de impact van een gifvrij matras op jouw gezondheid en slaapkwaliteit, en praktische zaken als garantie en proefslapen. Na het lezen weet je waar je op moet letten om een gifstofvrije matras te vinden die past bij jouw lichaam en waarden.
RIVM: Nieuw synthetisch matras mag je de eerste 3 dagen niet op slapen
In een doorsnee matras van de grote merken kunnen verrassend veel chemische stoffen zitten. Denk aan polyurethaan (koudschuim, traagschuim) dat is gebaseerd op aardolie en tijdens productie allerlei katalysatoren en blaasmiddelen meekrijgt. Of aan synthetische latex die gemengd is met oplosmiddelen en vulstoffen.
Daarnaast worden veel matrassen behandeld met vlamvertragers (brandvertragende chemicaliën) om te voldoen aan brandveiligheidsnormen, en met anti-huisstofmijt middelen of fungiciden om schimmelgroei te voorkomen. Het RIVM heeft onderzocht dat al deze stoffen in principe in kleine hoeveelheden uit een matras kunnen vrijkomen als volatiele organische stoffen (VOC’s) of als stofdeeltjes.
Met name nieuwe matrassen van synthetisch schuim staan erom bekend dat ze een periode “off-gassen”, oftewel een chemische geur afgeven. Hoewel fabrikanten vaak beweren dat dit binnen veilige grenzen is, adviseert het RIVM uit voorzorg nieuwe matrassen een paar dagen te laten luchten.
Een ander punt: pesticiden en zware metalen. In matrastijken van conventioneel katoen kunnen residuen van bestrijdingsmiddelen zitten. En sommige schuimen en lijmen kunnen stoffen als formaldehyde bevatten of tinverbindingen als katalysator (TBT bijv.). Langdurige blootstelling aan lage doses van zulke stoffen is niet direct acuut giftig, maar het is onwenselijk voor de gezondheid. Formaldehyde is bv. een bekende irriterende stof en kankerverwekker bij hogere blootstelling.
Ook hebben we de vlamvertragers, vaak broomhoudende verbindingen (PBDE’s) of organofosfaten – deze kunnen hormonale verstoringen veroorzaken en zijn meestal schadelijk voor onze gezondheid.
Ze hopen zich op in stof en kunnen zo via huisstof worden ingeademd of ingenomen. Het RIVM richt zich in onderzoeken niet alleen op wat er direct uit de matras komt, maar ook op wat de milieubelasting is als matrassen afgedankt worden: ze vonden dat bij recycling van schuim matrassen soms nog potentieel schadelijke stoffen vrij kunnen komen, wat aangeeft dat die stoffen er dus in zitten.
Het risico van al deze chemicaliën is cumulatief. Je ligt elke nacht ±8 uur op dat matras, gedurende jaren. Het is geen toeval dat steeds meer consumenten en experts vragen: Is mijn matras misschien ziekmakend of op z’n minst suboptimaal voor mijn gezondheid? Sommige klachten als allergische reacties, huidirritatie, hoofdpijn of benauwdheid ’s ochtends zouden kunnen samenhangen met wat er in je matras zit.
Het RIVM zelf stelt dat de onderzochte hoeveelheden meestal onder gevaarlijke limieten blijven, maar ze erkennen ook dat “zo min mogelijk” altijd het beste is voor preventie. Zeker bij baby- en kindermatrassen wordt gewaarschuwd om goed te kijken naar materiaal, want kleintjes zijn extra kwetsbaar.
Wat zit er dan in de reguliere traagschuimmatrassen?
Bij het maken van synthetische matrassen worden vluchtige organische stoffen (VOS) gebruikt. Ze brengen de chemische reactie op gang waarmee synthetisch latex en polyurethaan schuimrubber gemaakt worden.
Ook kunnen er in matrassen, die in containers worden van Azië naar Europa worden vervoerd, biociden resten zitten. Deze biociden, zoals fosfine*, chloorpicrine* en 1,2-dichloorethaan*, worden gebruikt om de inhoud van de containers te behandelden tegen ongedierte.
Veel grote beddenbedrijven laten in Azië matrassen maken en verschepen deze naar Europa.
Bijvoorbeeld dit grote Nederlandse beddenbedrijf produceert op de Filipijnen, waarbij de containers behandeld moeten worden met biociden chemicaliën.
VOS chemicaliën binnen de traagschuimmatrassen
In het boek 'Toxic bedrooms' is een lijst opgenomen van 61 VOS chemicaliën die de 1e 96 uur uit een nieuw traagschuim matras wasemt. Veel van deze chemicaliën staan bekend als mogelijk kankerverwekkend. VOS chemicaliën komen uit producten die gemaakt zijn van aardolie, zoals kasten, bedden en zitbanken gemaakt van MDF en spaanplaat (de lijmen stoten giftig formaldehyde uit), zitbanken en stoelen waar koud- of traagschuim in is verwerkt, verven, cosmetica en schoonmaakproducten. De schadelijke gassen ontsnappen op kamertemperatuur.
Arboportaal zegt over vluchtige organische stoffen (VOS): 'Bij langdurige blootstelling kan permanente gezondheidsschade ontstaan. Het kan leiden tot versnelde veroudering van de hersenfuncties.'
Wij denken dat het heel belangrijk is dat een vorm van etiket of waarschuwende tekst op een traagschuim of koudschuim matras aanwezig zou moeten zijn. Dan kan de consument een bewuste keuze maken om op een dergelijk matras wel of juist niet te slapen.
Biociden in de reguliere matrassen
Biociden bevatten stoffen voor de bestrijding van schadelijke organismen, maar kunnen ook effect hebben op andere organismen. Daarom brengt het gebruik naast voordelen ook risico's voor mens, dier en milieu.
RIVM advies: ventileer en voorkom blootstelling
Het RIVM heeft door de jaren heen een paar duidelijke adviezen gegeven omtrent matrassen en schadelijke stoffen. Een van hun voornaamste tips aan consumenten is: ventileer nieuwe matrassen goed voor gebruik. Zoals eerder genoemd, raden ze aan om een nieuw synthetisch matras na het uitpakken minstens 72 uur (3 dagen) in een goed geventileerde ruimte te laten luchten, bij voorkeur niet in de slaapkamer waar je meteen naast slaapt. Dit komt omdat in de eerste dagen de uitstoot van VOC’s (zoals isocyanaten uit schuim of restoplosmiddelen) het hoogst is. Je ruikt dit vaak als een typische “nieuwe matrasgeur”.
Tenslotte benadrukt het RIVM ook het belang van goede kwaliteit matrassen. Kwaliteitsmatrassen van gerenommeerde merken (en tegenwoordig dus ook eco-merken) hebben vaak strakkere controle op gebruikte stoffen. Een heel goedkope matras kan wellicht meer ongewenste stoffen bevatten of minder goed afgewerkt zijn (waardoor schuimdeeltjes loskomen etc.).
Het RIVM adviseert maatregelen om blootstelling te minimaliseren. Maar een stap verder – die zij niet letterlijk voorschrijven maar die logisch volgt – is: kies een matras dat die stoffen überhaupt niet bevat. Dan hoef je immers minder zorgen te maken over luchten en emissies.
Een toevoeging daarop zijn natuurlatex matrassen die voorzien van de keurmerken QUL of Eco-Institut en comfortlagen en een matrashoes hebben van biologisch katoen en biologische wol.
De collectie natuurlatex matrassen hebben allemaal een keurmerk en hebben comfortlagen en een matrashoes van biologische natuurlijke materialen.
Wat is een gifvrije matras? Materialen en keurmerken
Een gifvrije matras is een matras waarvan de materialen geen schadelijke chemicaliën bevatten of afgeven. In de praktijk bedoelen we daarmee doorgaans matrassen gemaakt van natuurlijke, liefst biologische materialen of van synthetische materialen die streng gecertificeerd zijn op veiligheid. Laten we eerst naar materialen kijken die als “veilig/gifvrij” beschouwd kunnen worden:
100% puur natuurlatex matras
Dit is latexrubber afkomstig van de rubberboom, zonder synthetische blend. 100% natuurlatex matrassen (met keur zoals QUL of GOLS) bevatten geen petrochemische additieven en worden vaak met zeep en vulkanisatiezouten verwerkt in plaats van met oplosmiddel. Ze kunnen een lichte rubbergeur hebben in het begin, maar dat is niet schadelijk. Natuurlatex heeft het voordeel dat het door Oeko-Tex getest wordt en bij goede merken komt het steevast als vrij van schadelijke stoffen uit de bus. Let op: “100% latex” op een label betekent niet automatisch natuurlatex. Zoek naar GOLS-gecertificeerd of “100% natuurrubber”.
Kokosvezel, paardenhaar, wol, katoenen matrassen
Dit zijn natuurlijke vullingen die op zichzelf geen gifstoffen bevatten (mits schoon geteeld/verwerkt). Wol en paardenhaar worden vaak gewassen zonder agressieve middelen en behouden lanoline (wolvet) wat juist anti-huisstofmijt werkt. Belangrijk is wel dat deze materialen biologisch of op z’n minst natuurzuiver zijn, anders kunnen er pesticide resten in zitten (bij niet-biologisch katoen zeker). Dus GOTS-gecertificeerd katoen/wol is de gouden standaard.
Naturaal (plant)traagheid brandveiligheid
Gifvrije matrassen gebruiken trucjes als dikke wol rondom (wol is brandvertragend) in plaats van chemische sprays. Als je een matras ziet met het label “PBDE-vrij, voldoet aan brandnorm via wol”, weet je dat er geen chemische brandvertragers zijn ingezet.
Geen lijm of natuurlijke lijm
In veel matrassen worden lagen aan elkaar gelijmd. Bij eco-matrassen probeert men lijm te vermijden of natuurlijke latex als bindmiddel te gebruiken. Sommige matrassen zijn helemaal lijmvrij doordat de hoes de lagen bijeenhoudt. Als er wel gelijmd wordt, dan met watergedragen lijm zonder oplosmiddelen.
Schuimen zonder nare stoffen
Als je persé schuim wilt, kies dan voor iets als CertiPUR-US gecertificeerd koudschuim of Öko-Tex klasse 1 schuim. Deze zijn getest op afwezigheid van schadelijke stoffen zoals bepaalde brandvertragers, formaldehyde, zware metalen en ftalaten. Een voorbeeld: sommige merken maken polyether vrij van TCEP brandvertrager en halen Oeko-tex klasse 1 zodat baby’s erop mogen liggen.
Gezondheid en slaapkwaliteit: verschil met een gifvrij matras
Je vraagt je misschien af: merk ik het echt, zo’n gifvrij matras? Het antwoord van veel gebruikers is ja – zij merken subtiele en soms duidelijke verbeteringen in zowel gezondheid als slaapcomfort. Allereerst, als je gevoelig of allergisch bent, kan een matras zonder schadelijke stoffen een wereld van verschil maken. Mensen met astma of allergieën rapporteren vaak dat hun klachten afnemen wanneer ze overschakelen op een natuurlijk matras. Dit komt deels door de afwezigheid van prikkelende stoffen: geen chemische geur die de luchtwegen irriteert, geen microvezels of schuimdeeltjes die vrijkomen en tot hoesten of uitslag leiden. Een voorbeeld is huisstofmijtallergie: natuurlijke matrassen (latex/kokos/wol) zijn veel minder bevattelijk voor mijten.
Ook mensen met huidproblemen (zoals contacteczeem of gevoelige huid) kunnen baat hebben bij het vermijden van chemicaliën. Iemand die transpireert op een synthetisch matras met vlamvertrager kan via zweet minuscule hoeveelheden van die stof opnemen, wat irritatie kan geven.
Op een puur natuurmatras gebeurt dat niet; wol en katoen ademen en bevatten geen residuen zoals formaldehyde die bekledingsstoffen soms wel hebben. Het resultaat is een neutraler, huidvriendelijker slaapoppervlak. Wat betreft slaapkwaliteit: een gifvrije, natuurlijke matras is vaak ook gewoon comfortabeler in termen van klimaatregulatie.
Zoals we eerder zeiden, materialen als wol en latex ventileren goed, houden je droog. Dit betekent minder woelen door hitte of klamme lakens. Warmte en vocht zijn grote stoorzenders van diepe slaap. Een koelere, drogere omgeving helpt je om langer in diepe slaapfases te blijven. Indirect draagt het dus bij aan herstel en uitgerust wakker worden. Psychologisch effect moet je niet onderschatten: het idee dat je op een schoon, eerlijk product ligt, kan ook gemoedsrust geven. Misschien niet meetbaar, maar het kan zorgen wegnemen (“ik hoef me geen zorgen te maken wat ik inadem elke nacht”). Onbewust slaap je dan toch rustiger.
Er zijn anekdotische verhalen van mensen die onverklaarbare klachten hadden – hoofdpijn, chronische verkoudheid, slecht slapen – die verbeterden nadat ze hun oude, chemische matras vervingen door een natuurlijk exemplaar. Hoewel dat per persoon verschilt, is het niet onlogisch: als jouw oude matras formaldehyde-lijm had en je bent daar net gevoelig voor, kan dat jarenlang lichte klachten gegeven hebben. Het wegnemen ervan zou dan verlichting geven. Het RIVM zelf hamert altijd op het voorzorgsprincipe: leg je blootstelling zo laag mogelijk. Over een decennium tijdspanne gezien kan dat een effect op je gezondheid hebben, ook al merk je niet direct iets van die nachtelijke inademing van matrasemissies. Dus een gifvrij matras is een investeringen in je lange termijn gezondheid.
Matras zonder giftige stoffen? Kom proefliggen op onze natuurlijke matrassen
Bedaffair, erkend als een van Nederlands meest inspirerende winkels voor een interieur zonder gifstoffen, nodigt je uit om onze uitgebreide showroom van 800 m² in Heemstede (Zuid Haarlem) te bezoeken. Ervaar zelf wat Bedaffair voor je kan betekenen. We zijn trots op onze B Corp certificering, wat onze toewijding aan sociale en ecologische verantwoordelijkheid onderstreept. Als voorloper in de ontwikkeling van circulaire matrassen staat Bedaffair aan de voorhoede van duurzame innovatie in de branche.
Begrippenlijst
- Fosfine is een kleurloos, ontvlambaar en zeer giftig gas dat slechts in minieme hoeveelheden oplosbaar is in water. De zuivere stof heeft geen geur, maar het commercieel verkrijgbare gas kan een onaangename visachtige geur bezitten, te wijten aan de aanwezigheid van gesubstitueerde fosfines en difosfaan, een veelvoorkomende verontreiniging. Fosfine is al in vrij lage concentraties dodelijk en wordt gebruikt voor bestrijding van ongedierte. Bron: RIVM
- Chloorpicrine of trichloornitromethaan is een kleurloze, enigszins olieachtige vloeistof met een scherpe geur. De damp is 5,7 keer zwaarder dan lucht. De stof werd in de Eerste Wereldoorlog door zowel Britten, Duitsers als Fransen ingezet als gifgas. Het wordt dan ook als een chemisch wapen beschouwd en de invoer en uitvoer ervan is aan beperkingen onderhevig. Bron: Universiteit Wageningen
- 1,2-Dichloorethaan wordt voornamelijk gebruikt voor de productie van vinylchloride, het uitgangsmateriaal voor PVC (polyvinylchloride). De stof is geclassificeerd als verondersteld kankerverwekkend voor mensen’ (gevarencategorie 1B). Op advies van haar Subcommissie Classificatie carcinogene stoffen, beschouwt de commissie de stof als stochastisch genotoxisch, dat wil zeggen dat de stof directe schade aan het genetisch materiaal (DNA) veroorzaakt. Bron: Gezondheidsraad
- Bron: Wat zit waar in Website RIVM - VeiligheidNL